ARVO PÄRT 90 jaar: mystieke inspiratie in moderne tijd

Op 11 september 1935 werd Arvo Pärt geboren in Paide, Estland. Hij groeide op in Rakvere, waar hij naar de muziekschool ging en lessen kreeg in fluit, hobo, piano en percussie. Na zijn compositiestudie aan het Tallinn Staatsconservatorium bij Heino Eller werkte hij bij de Estse Radio van 1958 tot 1967. Sinds die tijd werkt Pärt alleen nog als freelance componist. De première van zijn compositie "Credo" (1968) zorgde voor grote beroering. Eén van de aanwezigen beschreef het als volgt: "We moesten nog 23 jaar wachten op bevrijding, maar dát moment was het begin van onze zingende revolutie. En Arvo Pärt was onze Verlosser" (uit: Baltische Zielen, Jan Brokken 2010).

(ter informatie: in de begin jaren negentig voltrok zich in Estland, Pärts thuisland, de zingende revolutie die uiteindelijk tot het einde van de Sovjetoverheersing van de Baltische staten zou leiden).

Tintinnabuli

Arvo zelf echter werd ter verantwoording geroepen en zijn "Credo" werd verboden. Na dit verhoor door de autoriteiten trok Pärt zich terug. Hij bestudeerde het Gregoriaans, de polyfonie van de Notre Dame School en de meerstemmige motet-kunst uit de renaissance. Inmiddels had Arvo Pärt zich in 1972 ook bekeerd tot het Russisch-orthodoxe geloof, die voor hem richtinggevend bleek te zijn in zijn zoektocht naar de essentie van klank, de essentie van het bestaan, de essentie van de menselijke ziel en die verbinding geeft met het mystieke element van het leven. Hierna maakte hij uiteindelijk een come-back als componist met een geheel eigen stijl die hij 'tintinnabuli' noemde, naar de kleine belletjes-klokjes die wel gebruikt worden bij diverse religieuze rituelen. Deze 'tintinnabuli'- stijl kenmerkt zich door het gebruik van de primaire harmonieën (drieklanken) en basistoonladders, met veelvuldig uitgecomponeerde stiltes.

Concertprogramma

Arvo Pärt (*1935)
• Cantus in memoriam Benjamin Britten (1977)
• Berliner Messe (1990)
• Silouans Song (1991)
• Adam’s Lament (2009)
• Da Pacem Domine (2004)

Programmatoelichting

Tijdens de beginperiode van deze nieuwe compositierichting schrijft hij onder andere het Cantus in memoriam Benjamin Britten, ter nagedachtenis aan de Engelse componist die hoogst bewonderd wordt door Pärt. In 1980 echter werd de familie Pärt gesommeerd om het vaderland Estland te verlaten (hij werd als 'verrader van het vaderland' bestempeld en zijn muziek werd verboden), en het gezin Pärt werd door de uitgever Universal Edition een nieuw thuis geboden in Oostenrijk. Het beviel daar echter niet zo goed, en het gezin verhuisde vervolgens naar Berlijn (1981). Eenmaal in het zgn. vrije westen kreeg Arvo Pärt al snel erkenning, kreeg vele belangrijke compositie-opdrachten en werd zijn muziek ingespeeld op cd door topmusici waarmee prijzen werden gewonnen, wat een enorme impuls gaf aan de bekendheid van zijn muziek.

In Berlijn schreef Arvo o.a. de Berliner Messe (1990) en Silouans Song (1991) en ook maakte hij een begin met Adam's Lament, door velen als zijn meesterwerk beschouwd. Pas in 2009 zou Arvo Pärt dit werk voltooien in opdracht van de twee Europese culturele hoofdsteden Istanbul(2010) en Tallinn(2011). Sinds 2010 leeft de familie Pärt weer in Estland, in het dorpje Laulasmaa. Letterlijk vertaald betekent dat: 'land van zingen'. Een toepasselijker naam voor de plaats waar zich ook het archief-informatiecentrum Arvo Pärdi Keskus bevind is nauwelijks denkbaar, in een land dat zich zingend ontworsteld heeft aan de onderdrukking door het communistische systeem, met als meest spectaculair hoogtepunt de zgn. Baltische Weg, een zingende keten van 2.000.000 mensen, een kwart van de totale bevolking. Het concert van 22 juni eindigt dan ook met het Da Pacem Domine ('Geef ons vrede, Heer'; 2004)